ناکامی معماری امروزه خانه‌های ایرانی در برابر گرما

علی عطریان، معمار و مدرس دانشگاه می‌گوید: کشورمان دارای چهار اقلیم اصلی است که اقلیم مناطق مرکزی به‌عنوان اقلیم گرم و خشک به‌عنوان اقلیمی است که ما در آن زندگی می‌کنیم و درنهایت هرکدام از این اقلیم‌هایی که در کشور هستند برای بهتر ادامه حیات دادن تمهیداتی را در نظر گرفتن که این تمهیدات در شکل و ساختار ابنیه مؤثر است و ساماندهی فضاها را بعضاً دستخوش تغییراتی کرده است و هرکدام بر اساس اتفاقاتی که نیاز بوده و احتیاج‌هایی که ازلحاظ اقلیمی داشتند چه در مصالح و چه در دسترسی‌ها و چه در اصلاح اندام واره‌ها و نواحی عملکردها لحاظ شده است.
وی می‌افزاید: معماران ایرانی برای ساخت بناها همیشه از مصالح اطراف خود باکیفیت مطلوب استفاده می‌کردند تا اینکه بتوانند معماری خودشان را سراپا کنند و از طرفی برای اینکه بتوانند آسایش حرارتی را برای ساکنین آن بناها فراهم کنند تمهیداتی را در حوزه معماری انجام داده‌اند
این معمار تصریح می‌کند: معماری ایرانی در گونه‌های مختلف ازجمله گونه‌های مسکونی درواقع تمهیداتی را دارد و یا در گونه‌های فضای عمومی همچون بازار و مسجد هم تمهیداتی متفاوتی را دارا است که البته این‌ها اصالتاً یکی هستند اما شکل و فرم آن‌ها در معماری کمی متفاوت است.

اصول معماری گذشته خانه‌های ایرانی برای مقابله با افزایش یا کاهش دمای هوا
وی اضافه می‌کند: هر ساختمانی و هر خانه‌ای که بخواهد ساخته بشود یک‌جهت‌گیری دارد منظور از جهت‌گیری یعنی اینکه نسبت خودش را با شمال و جنوب چگونه می‌تواند جهت نمایی بکند ما یک زاویه در اصفهان داریم تحت عنوان «رون اصفهان» که در معماری گذشته ما خیلی مطرح بوده است دقیقاً همان زاویه کشیدگی میدان نقش‌جهان است همان‌طور که می‌دانیم میدان نقش‌جهان شمالی و جنوبی نیست یعنی نسبت به جنوب چند درجه چرخش به شرق دارد .
عطریان ادامه می‌دهد: ما در تابستان نیاز به نور خورشید نداریم اما در زمستان نیاز به نور خورشید داریم پس جبهه جنوبی درواقع یکی از مهم‌ترین جبهه‌های مناطق مسکونی می‌شود چراکه تابش خورشید در تابستان تقریباً به خط عمود نزدیک‌تر است و خورشید به عمق فضا نفوذ پیدا نمی‌کند اما در زمستان زاویه تابش خورشید به‌گونه‌ای است که پرتو خورشید به عمق فضاهای مسکونی نفوذ پیدا می‌کند نهایتاً می‌توانیم در زمستان از گرمای خورشید استفاده کنیم و در تابستان گرمای کمتری را دریافت کنیم.
این مدرس دانشگاه تصریح می‌کند: یکی از موضوعات مهمی که در اقلیم گرم و خشک مهم است استفاده از مصالح مناسب برای ذخیره‌سازی انرژی یا بهتر است عنوان کنم اینرسی حرارتی مصالح داریم که مصالح چگونه در مقابل حرارت یا سرما از خودشان واکنش می‌دهند و به چه اندازه می‌توانند انرژی و بسته‌های انرژی را در خودشان چگونه و به چه مقدار ذخیره کنند
وی ادامه می‌دهد: این ذخیره‌سازی در مصالح بسیار مهم است و همان‌طور که می‌دانیم مصالح در اقلیم گرم و خشک خشت یا آجر است که با تزئیناتی مثل گچ یا کاه‌گل پوشانده می‌شود. لایه‌های مختلفی که گفتم ازلحاظ ذخیره‌سازی یا همان اینرسی حرارتی در علم امروز، می‌شود گفت متوسط رو به بالا است و مصالح فی ما بعد ما و در دسترس هستند پس درنتیجه این مصالح به‌ویژه در زمستان و در طول روز گرمای خورشید را به جذب خود می‌کنند و در طول شب این گرما را پس می‌دهند و این پس دادن موجب گرم شدن جداره‌های در طول زمستان مورداستفاده قرار می‌گیرد و در تابستان غالباً سایه‌اندازهای ما و درخت‌هایی که در حیاط‌ها هستند و یا درواقع پوشش‌های گنبدی شکل در سقف‌های خانه خیلی مؤثر هستند که تابش خورشید به جداره کمتر اتفاق بیافتد و درنهایت ذخیره گرمایی مصالح کمتر از آن استفاده بشود.

ناچیز بودن بهای مصرف انرژی تنها عامل فراموشی معماری خانه‌های ایرانی
عطریان درباره فراموشی این خرد مهم در معماری امروز می‌گوید: انسان به دنبال راحتی است وقتی می‌توانیم با یک دکمه سرمایش را فراهم کنیم دیگر به دنبال دردسر کوچ از فضا به فضای دیگر خانه نیستیم پس این آسایش هم برای انسان مهم است و معماری معاصر هم برگرفته از این فضاهای آسایش ساز است به‌ویژه با تکنولوژی‌های روز می‌توانیم آسایش‌های بهتری را باکیفیت بیشتر فراهم کنیم پس مسلم است که معماری معاصر به این نوع معماری و تغییرت اقلیمی در ساخت خانه‌ها و ساختمان‌های اداری کم‌اهمیت باشد.
وی اظهار می‌کند: در کشور ما هم خوشبختانه چند سالی است که مسئله انرژی به‌ویژه انرژی‌های تجدید پذیر مثل انرژی باد، خورشید و… تبدیل به موضوع جدی شده است و یکی از مباحث مهم مقررات ملی ساختمان مبحث ۱۹ یا فصل مصرف انرژی است، این مبحث ۱۹ آرام‌آرام در کل کشور تبدیل به یکی از الزامات اصلی طراحی ساختمان مسکونی و یا انواع ساختمان‌ها می‌شود و بعضی از ساختمان‌ها به این سمت حرکت کرده‌اند درجه مصرف کم انرژی را برای خود به‌عنوان یک امتیاز ویژه اخذ کنند و آرام‌آرام معماری ما به سمت معماری انرژی کم‌مصرف در حال حرکت بوده و این‌یکی از الزامات جامعه کنونی ما است.
این معمار تأکید می‌کند: در کشور ما انرژی ناچیز قیمت است و وقتی انرژی کمیاب شود و یا قیمت آن افزایش پیدا کند هر عقل سلیمی به سمت این مسئله حرکت می‌کند که ساختمان‌ها به سمت انرژی‌های پاک و یا معماری سبز سوق پیدا کند طبیعی است وقتی انرژی قیمتش ناچیز باشد کارفرما به سمتی در ساخت‌وساز حرکت می‌کند که بهای مصرف این انرژی ناچیز را بپردازد تا اینکه بخواهد برای ساختمان هزینه بکند که درصد مصرف انرژی آن کم باشد در آینده مصرف انرژی برای ما هم همچون سایر کشورهای دنیا تغییر پیدا می‌کند ساختمان‌های ما هم مجبور هستند به این سمت حرکت کنند.