شهرنشینی در محله‌های عمودی

در سال‌های اخیر توسعه عمودی شهر یا بلندمرتبه‌سازی به یکی از مهمترین راهبردها و برنامه‌های توسعه شهری تبدیل شده است؛ این پدیده ضمن داشتن مزایای متعدد، در صورت ضعف در برنامه‌ریزی، اثرات منفی بر شاخص‌های کیفیت زندگی به‌ویژه «هویت محله‌ای» می‌گذارد.
با افزایش جمعیت شهری، نیاز به فضاهای مسکونی بیشتر شده است، اما در شرایطی که با ایجاد انحصار در زمین شهری، محدودیت فضا در شهرها افزایش پیدا نکرده، طبیعی است که ساختمان‌های چند طبقه، آپارتمان‌ها و برج‌ها به‌عنوان راه‌حل به افرادی که دیگر توانایی سکونت در خانه‌های ویلایی ندارند، معرفی می‌شود. در این شرایط، فرهنگ آپارتمان‌نشینی به عنوان یکی از نمادهای ضروری زندگی شهری به افرادی توصیه می‌شود که مجبور هستند به همراه جمعیت یکی از محله‌های قدیم در یک برج زندگی کنند.
این ایده به لحاظ اقتصادی و صرفه‌جویی در میزان اشغال سطح زمین برای سکونت انبوهی از جامعه انسانی بسیار مورد استقبال معماران و طراحان شهری قرار گرفت و به مرور و با گذر زمان، تبدیل به یکی از پدیده‌هایی شد که امروز شهرهای جهان به‌ویژه شهرهای بزرگ را به شدت درگیر خود کرده است.
بلندمرتبه‌سازی از جمله رویکردهای مهم شهرهای بزرگ جهان است که در اثر رشد روزافزون جمعیت، کمبود و گرانی زمین و مشکلات توسعه افقی شهرها رواج یافته است؛ پدیده نخست به ‌منظور بهره‌برداری از زمین‌های مرکز شهر و در پی توجه به اقتصاد شهر مطرح شد و درواقع به دلیل محدودیت‌های عرضه زمین در این منطقه از شهر، افزایش تراکم ساختمانی به عنوان راه‌حلی برای افزایش سطح زیربنای مورد بهره‌برداری ارائه شد.
استفاده فراگیر از محله‌های عمودی به‌تدریج افزون بر کاربری‌های اقتصادی ازجمله کاربری صنعتی، اداری و تجاری، دامن‌گیر کاربری‌های مسکونی شد و به مناطق پیرامونی شهر گسترش پیدا کرد؛ از طرفی می‌توان گفت توسعه عمودی محله‌ها می‌تواند به بسیاری از مسائل شهری ازجمله کمبود زمین مسکن، کاهش حمل‌ونقل، کاهش هزینه تأسیسات شهری، جلوگیری از رشد افقی شهرها و کاهش آسیب وارده بر محیط‌زیست پاسخ دهد.

ساخت ساختمان‌ها با اصول طرح جامع
عباس حاج‌رسولی‌ها، رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی ‌شهر اصفهان اظهار می‌کند: تمام خدمات در ساختمان‌های بلند محله‌های عمودی به‌صورت یکجا وجود دارد؛ در حال حاضر عربستان نیز از این طرح‎‌ها استقبال می‌کند.
وی اضافه می‌کند: در حال حاضر شهرهای کشور طرح جامع دارد و تمام محله‌ها و ساختمان‌ها با اصول ساخته می‌شود، همچنین ارتفاع لازم برای ساختمان‌ها تعریف شده است و افراد نمی‌توانند برای شهرسازی طرح‌های جدید ابداع کنند.
رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی‌شهر اصفهان تاکید می‌کند: اصفهان یک شهر تاریخی با ظرافت و حساس است.
حاج‌رسولی‌ها با اشاره به رویکرد ساخت‌وساز افقی می‌گوید: رویکرد ساخت‌وساز افقی برای شهرها و محله‌های کوچک قابل استفاده است، همچنین وجود محله‌های عمودی شهری می‌تواند به حل بسیاری از مسائل شهری کمک کند و آنها را بهبود ببخشد.

رفع مشکلات با توسعه محله‌های عمودی
همچنین فریاد پرهیز، رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: روند رو به رشد ساخت‌وساز افقی در کلان‌شهرهای امروزی بنابر ازدیاد روزافزون جمعیت در آنها از یک سو و وجود محدودیت از نظر فضاهای باز در سطح زمین از سوی دیگر، موجب شده تا ایده ایجاد ساختمان‌های بلندمرتبه با عملکردهای مسکونی و تجاری به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های برون‌رفت از این بحران در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و نیز در حال توسعه پیشنهاد شود.
وی اضافه می‌کند: موضوع بلندمرتبه‌سازی شهری جایگاه خاصی در برنامه‌ریزی شهری دارد و نظریه‌های متعددی درباره آن مطرح شده است.
رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: نخستین دیدگاه‌هایی که به تشویق بلندمرتبه‌سازی و استفاده از ساختمان‌های بلند برای استفاده‌های مسکونی پرداخت، مکتب شیکاگو بود که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به موازات توسعه عمودی بخش مرکزی شهر شیکاگو و احداث ساختمان‌های بلند به‌صورت متراکم و نزدیک به یکدیگر و در کنار خیابان‌ها در آن شکل گرفت و در روند تکاملی خود، تشکیل مکتب جهانی مدرنیسم را رقم زد.
پرهیز می‌گوید: بلندمرتبه‌سازی از جمله رویکردهای مهم شهرهای بزرگ جهان است که در اثر رشد روزافزون جمعیت، کمبود و گرانی زمین و مشکلات توسعه افقی شهرها رواج یافته است.
وی ادامه می‌دهد: این پدیده، نخست به ‌منظور بهره‌برداری از زمین‌های مرکز شهر و در پی توجه به اقتصاد شهر مطرح شده است.
رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: درواقع به دلیل محدودیت‌های عرضه زمین در این منطقه از شهر، افزایش تراکم ساختمانی به‌عنوان راه‌حلی برای افزایش سطح زیربنای مورد بهره‌برداری ارائه شده است.
پرهیز می‌گوید: به طور کلی می‌توان گفت توسعه محله‌های عمودی شهری می‌تواند به بسیاری از مسائل شهری از جمله کمبود زمین، مسکن، کاهش حمل‌ونقل، کاهش هزینه تأسیسات شهری، جلوگیری از رشد افقی شهرها، کاهش آسیب وارده بر محیط زیست و دیگر موارد پاسخ دهد.
وی اضافه می‌کند: همان‌طور که در بسیاری از کشورهای مختلف جهان، از این رویکرد به‌عنوان راهکاری برای مقابله با افزایش جمعیت شهری و معضلات نشئت گرفته یاد می‌شود، ساختمان‌های بلندمرتبه در ایران نیز با هدف صرفه‌جویی در مصرف زمین گران قیمت، مورد توجه قرار گرفته است.
رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: در حال حاضر در بخش بلندمرتبه‌سازی در ایران هنوز تجارب کسب شده توسط دارندگان تکنولوژی‌های کسب نشده و شرایط و نظام لازم نیز فراهم نشده است؛ به‌عنوان مثال، امکاناتی ازجمله سالن‌های ورزشی، کتابخانه، آمفی‌تئاتر، مراکز خرید اختصاصی و حتی فضاهای عمومی ‌از جمله پارکینگ مناسب یا فضای سبز کافی و مناسب به‌عنوان صرفه‌جویی از طرح‌های اولیه حذف و به واحدهای مسکونی صرف تبدیل شده است.

سخن پایانی
گرایش به بلندمرتبه‌سازی در شهرهای بزرگ کشور به ویژه در کشور ایران یکی از پیامدهای توسعه شهری محسوب می‌شود؛ توسعه عمودی شهر می‌تواند به بسیاری از مسائل شهری همچون کمبود زمین مسکن، کاهش حمل‌ونقل، کاهش هزینه تأسیسات شهری، جلوگیری از رشد افقی شهرها و کاهش آسیب وارده بر محیط زیست پاسخ دهد؛ از طرفی این پدیده ضمن داشتن اثرات مثبت در صورت کم‌توجهی می‌تواند نتایج منفی و زیانباری را در ساختار هویت محلات شهر و عناصر هویت‌بخش آن به بار آورد.
محله‌های عمودی یک طرح آموزش جامع فرهنگ شهروندی است که با هدف تبیین فرهنگ آپارتمان‌نشینی برای ساکنان آپارتمان‌ها اجرا می‌شود، همچنین در این محله‌ها، آموزه‌های فرهنگ شهروندی به‌صورت مستقیم با مخاطبان توسعه داده می‌شود و این اقدام از ایجاد ترافیک و هزینه‌های مرتبط با برگزاری برنامه‌های فرهنگی در مجتمع‌های مسکونی بالای صد واحد جلوگیری می‌کند. درنهایت اجرای طرح محله‌های عمودی به‌عنوان نخستین طرح آموزش جامع فرهنگ شهروندی کشور، به ساکنان آپارتمان‌ها در محله‌ها کمک می‌کند تا با مسائل مرتبط با زندگی آپارتمانی آشنا شوند.