هویت اقتصادی، گمشده شهرهای جدید

از آنجایی که ساخت شهرهای جدید براساس اصول و قواعد پیش نرفته است، این شهرها تبدیل به خوابگاه شده‌اند، چرا که تقویت پایه‌های اقتصادی در آنها مغفول مانده و فاقد هر گونه زیرساخت‌های فرهنگی، خدماتی، بهداشتی، آموزشی و تفریحی هستند. به همین دلیل شاهد هستیم بسیاری از بزه‌های اجتماعی در این شهرها رخ می‌دهد. این در حالی است که هدف از ایجاد این شهرها جلوگیری از توسعه بی‌رویه شهر مادر، جذب سرریز جمعیت با ایجاد اشتغال و جلوگیری از بالاتر رفتن قیمت زمین در کلان‌شهر‌ها است.
در حال حاضر ۲۰ شهر جدید در اطراف کلان‌شهر‌هایی نظیر تهران، اصفهان، اهوار، تبریز، اراک و کرج ساخته شده است که این شهرهای جدید دارای نقص‌های فراوان هستند و اهداف پیش‌بینی شده در آنها محقق نشده است.
براساس اخبار منتشره شده قرار است ۲۷ شهر جدید نیز در سواحل جنوبی ایجاد شود. کارشناسان معتقدند باید در شهرهای جدید اماکن تجاری، اداری، دانشگاه، مراکز تفریحی، شهرک‌های صنعتی و پارک‌های علم و فناوری ایجاد شود تا جذابیت این شهرها برای ساکنان بالا برود. همچنین بهتر است به جای ساخت شهر‌های جدید، شهرهای میانی توسعه یابند.

شهرهای جدید، پایگاهی برای روستاییان
در همین زمینه بیت‌اله ستاریان، کارشناس بخش مسکن گفت: طرح توسعه و ایجاد شهرهای جدید به صورت سامان‌یافته برای رفع تقاضای زمین و مسکن در زمان مرحوم سراج‌الدین کازرونی، وزیر راه و شهرسازی دولت‌ هاشمی ‌رفسنجانی مطرح شد. در آن زمان بارها به دولت گوشزد کردیم که ایجاد شهرک‌های اقماری دردی از مسکن دوا نخواهد کرد، چراکه این طرح در سال ۱۸۹۵ از سوی یک انگلیسی به نام‌ «هاوارد» طراحی شد و در ۱۵ کشور دنیا به اجرا درآمد، اما با شکست روبه‌رو شد. به طور مثال زمانی که این طرح در لندن عملیاتی شد، فقط ۴ درصد از سرریز جمعیت را جذب کرد. درواقع اهدافی نظیر جلوگیری از توسعه بی‌رویه و جذب جمعیت شهر مادر، عدم بالا رفتن قیمت زمین در کلان‌شهرها، جلوگیری از حاشیه‌نشینی و تامین مسکن متقاضیان در شهرک‌های اقماری محقق نشد.
وی ادامه داد: متاسفانه شاهد بودیم عوارض یکسانی در تمام کشورها از جمله ایران داشت و به جای اینکه سرریز جمعیت کلان‌شهر‌ها را جذب کند، تبدیل به پایگاهی برای روستاییان شد تا در آنجا مستقر شوند، اما خدمات‌شان را از شهر مادر بگیرند؛ مثل شهر پرند که نه تنها جمعیت شهر تهران را کاهش نداد، بلکه مانند زگیلی به آن آویزان شده است.

شهرک‌های اقماری هویت اقتصادی ندارند
وی تشریح کرد: تبدیل شدن شهرک‌های اقماری به خوابگاه از عوارض دیگر ایجاد آنها است و انواع و اقسام ناهنجاری‌های سیاسی و اقتصادی در این شهرک‌ها به وجود آمد. همچنین حاشیه‌نشینی بین دو شهر اقماری و مادر شکل گرفت. این معضلات در چندین کشور ایجاد شد و متاسفانه نسخه ردشده در ایران از ۳۰ سال پیش عملیاتی شده است. اگرچه در آن زمان به جای ایجاد شهرک‌های اقماری، پیشنهاد ایجاد شهرهای میانی و توسعه شهرهای کوچک را به دولت دادیم، اما نادیده گرفته شد و مسئولان به این ایده توجهی نکردند.
ستاریان افزود: این در حالی است که شهرهای میانی به واسطه هویت اقتصادی که دارند ایجاد شدند، اما شهرک‌های اقماری هویت اقتصادی ندارند. به طوری که شاهد هستیم که یک شهر بی‌روح است و تولید و تجارتی در آنها انجام نمی‌شود.
به گفته این مدرس دانشگاه، تنها شهر اقماری که با موفقیت ایجاد شد، فولادشهر بود؛ چراکه براساس اهداف اقتصادی شکل گرفت و بر اساس هدف تامین مسکن ایجاد نشد. به این ترتیب تجربه نشان داده که اگرچه وظیفه وزارت راه و شهرسازی تامین زمین برای ساخت مسکن است، اما ایجاد شهرک‌های اقماری با هدف تامین مسکن و جذب سرریز جمعیت شهر مادر شکست خورده است و باید بر اساس اهداف اقتصادی شکل بگیرد.

شهرهای میانی توسعه یابند
این کارشناس اقتصاد مسکن در توضیح ایجاد شهرهای میانی اظهار کرد: باید هزینه ایجاد شهر‌های جدید را صرف توسعه اقتصاد شهرهای میانی و کوچک می‌کردیم. به این ترتیب ساخت‌وساز هم در این شهرها شدت می‌گرفت و تعداد زیادی به این شهرها مهاجرت می‌کردند. اگر دولت آمار بگیرد، متوجه خواهد شد که از شهرهای مادر در شهرک‌های اقماری ساکن نشدند، بلکه روستاییان به شهرک‌های اقماری مهاجرت کرده‌اند. وقتی افراد با حرفه‌ای که در روستا انجام می‌دادند به این شهر‌ها مهاجرت می‌کنند، عملا بیکار می‌شوند چرا که مهارت کشاورزی و یا صنعتگری که دارند کارآیی لازم را نخواهد داشت. به این ترتیب با خرید یک پراید در شهر مادر مسافرکشی خواهند کرد.
وی یادآور شد: درواقع دولت‌ها به دست خودشان با ساخت شهرک‌های اقماری اقتصادشان را تخریب کردند. در همان دوره سراج کازرونی ابتدا باید یک کار علمی ‌و پژوهشی درباره ایجاد شهرک‌های اقماری انجام می‌شد و در صورت نتایج مطلوب به مرحله اجرا می‌رسید.
ستاریان تاکید کرد: متاسفانه در حال حاضر ۴۰ شهرک اطراف تهران ساخته شده و تعداد این شهرک‌ها در حال افزایش است که به علت رشد حاشیه‌نشینی، خطرناک به شمار می‌رود. طی ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته، فرمول ایجاد شهرک‌های اقماری پیاده شد، این در حالی است که اگر هویت اقتصادی شهرهای میانی قوی می‌شد، این شهرها عامل جذب جمعیت سرریز بودند و دیگر شاهد مهاجرت روستاییان به کلان‌شهر‌ها نبودیم و برای توسعه اقتصادی از شهر مادر به میان شهرها می‌رفتند. برای مثال شهر پردیس چون هویت اقتصادی ندارد، تبدیل به خوابگاه شده است. به طوری که ساکنان شهر در آنجا می‌خوابند و برای کار به شهر مادر می‌روند.

شهرها باید هویت اقتصادی داشته باشند
وی در پاسخ به این سوال که فراهم کردن زیرساخت‌های فرهنگی، بهداشتی و غیره چقدر در موفقیت عملکرد شهرهای اقماری موثر است، گفت: از آنجایی که این فرمول در کشورهای مختلفی اجرا شده است، حتی اگر زیرساخت‌ها هم فراهم می‌شد، باز هم‌ شاهد همین معضلات بودیم. در بعضی مواقع دیده شده برای برای اینکه زیرساخت‌های بهداشتی را فراهم کنند، از فراهم کردن زیرساخت‌های فرهنگی می‌گذرند، غافل از اینکه زیرساخت‌های فرهنگی بسیار مهم است و موجب کاهش بزه‌های اجتماعی می‌شود. از سوی دیگر این شهرک‌ها هویت اقتصادی ندارند که چالش‌زا می‌شود.
این کارشناس بخش مسکن در پاسخ به این سوال که آیا موافق ایجاد شهرهای جدید در سواحل جنوبی و ۳ شهرک جدید دیگر هستید یا خیر گفت: فرق ندارد شهرهای جدید را در سواحل جنوبی بسازند، یا شمال؛ اگر شهرهای جدید هویت اقتصادی نداشته باشند یا نابود می‌شوند، یا ساکنی نخواهند داشت و یا اینکه تمام خدمات‌شان را از شهر مادر دریافت خواهد کرد.
وی خاطرنشان کرد: اگر به تاریخ ایجاد شهرها در دنیا مراجعه کنیم، به یک دلیل اقتصادی شکل گرفته‌اند که اگر آن علت هم از بین برود، شهر مخروبه می‌شود.

منبع : روزنامه خانمان