حمله به باغ ملی گیاه‌شناسی از سه جبهه

باغ گیاه‌شناسی ملی ایران با قدمت طولانی ۵۵ ساله، از چهار جبهه مورد هجوم ساخت‌وساز قرار گرفته است. هرچند به تازگی اعلام شده یکی ساخت‌وسازهای ارتش در حریم این پارک رفع خطر شده، اما هنوز این پارک در معرض خطر است .
باغ گیاه‌شناسی ملی ایران با قدمت طولانی ۵۵ ساله بالغ بر ۴ هزار گونه گیاهی بومی، انحصاری، نادر و در معرض خطر انقراض را در خود جای داده و طی دهه‌های اخیر به یک اثر ملی منحصر به فرد تبدیل شده است؛ به گونه‌ای که صرفا ارزش خدمات تفرجی- حفاظتی به این گنجینه ملی، ۵۴۳ میلیون دلار در سال برآورد می‌شود.
به تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس درخصوص آسیب‌هایی که ساخت‌وسازهای منطقه ۲۲ به باغ گیاه‌شناسی ملی وارد کرده گزارشی تهیه کرده است.
در این مطالعات آمده است: «بر خلاف سیاستهای طرح‌های جامع شهری تهران در سال‌های (۱۳۸۶ و ۱۳۷۱) و ضوابط مصوب حریم باغ ملی گیاه‌شناسی که حداکثر ارتفاع مجاز ساخت برای کاربری‌های مجاز در این محدوده را با رعایت سایر ضوابط حریم ۱۵ متر تعیین کرده؛ توسعه نامتوازن شهری در منطقه ۲۲ و بلندمرتبه‌سازی‌ها نگرانی‌هایی را بابت زوال این باغ ایجاد کرده است. متأسفانه این گونه بلندمرتبه‌سازی می‌تواند پیامدهای ناگواری نظیر کاهش شدید سفره‌های آب زیرزمینی منطقه و باغ، خزان زودرس گونه‌های گیاهی، خشکیدگی گیاهان حساس و نیمه‌حساس، اخلال در تبادل گازی و فتوسنتز در گیاهان، افزایش آلودگی‌های صوتی و درنتیجه کوچ و نابودی جانوران موجود در این اکوسیستم را به همراه داشته باشد.»
در بخشی از این پژوهش ارزش‌های باغ گیاه‌شناسی به دو دسته «ارزش‌های بهره‌برداری شامل موجودیت میراث آیندگان و نوع-دوستی» و «ارزش‌های غیربهره‌برداری شامل استفاده مستقیم و غیرمستقیم» طبقه‌بندی شده است .
در خصوص باغ ملی گیاه‌شناسی ایران، اگرچه تاکنون ارزش‌گذاری اقتصادی رسمی‌ توسط هیچ یک از دستگاه‌های متولی در کشور انجام نشده، اما بر اساس مطالعات پیشین در صورتی که این باغ به عنوان ثروت ملی کلی ایرانیان در نظر گرفته شود، صرفاً ارزش خدمات تفرجی حفاظتی به این گنجینه ملی برابر با ۵۴۳.۸۳۵,۸۵۰ دلار در سال برآورد می‌شود.
در بخش دیگری از این مطالعه به رعایت حریم باغ‌های گیاه‌شناسی در دنیا پرداخته شده و آمده است: «رعایت حریم باغ‌های گیاه‌شناسی به واسطه حفاظت از این باغ‌ها به عنوان زیستگاههای انسان ساخت در سطح جهان همواره مورد توجه بوده است. به طور مثال در باغ گیاه‌شناسی کیو در لندن که ۱۳۲ هکتار وسعت دارد، یک منطقه حائل با وسعت ۳۵۰ هکتار در نظر گرفته شده که نشان از اهمیت منطقه حائل برای حفظ کارکرد و حفاظت فیزیکی باغ‌های گیاه‌شناسی دارد. در ایران نیز مطابق با رویه انجام گرفته در سایر کشورها، حریم باغ ملی گیاه‌شناسی در سال ۱۴۰۱ به تصویب رسیده که بر اساس آن ضلع شمالی باغ گیاه‌شناسی در جنوب اتوبان شهید همدانی جزو حریم باغ بوده و حداکثر ارتفاع مجاز ساخت برای کاربری‌های مجاز در این محدوده با رعایت سایر ضوابط حریم ۱۵ متر تعیین شده است.»

پیامدهای بلندمرتبه‌سازی
بلندمرتبه‌سازی در مجاورت باغ ملی گیاه‌شناسی می‌تواند پیامدهای ناگواری نظیر کاهش شدید سفره‌های آب زیرزمینی منطقه و باغ، خزان زودرس گونه‌های گیاهی به دلیل کاهش وزش باد و جریان‌های خنک‌کننده، تشکیل جزایر حرارتی و افزایش دما در میکرو کلیماهای باغ و خشکیدگی گیاهان حساس و نیمه‌حساس، افزایش میزان و گستره گردوغبار، اخلال در تبادل گازی و فتوسنتز و بروز ضعف در گیاهان افزایش آلودگی‌های صوتی و درنتیجه کوچ و نابودی جانوران موجود در این اکوسیستم، به هم خوردن تعادل نوری و اکولوژیکی و درنهایت زوال درختان و نابودی منظر را به همراه داشته باشد.
به گزارش اکوایران، با توجه به اینکه درختان و گیاهان باغ ملی گیاه‌شناسی ایران دارای تنوع زیادی دریافت شکل و رنگ هستند، از این رو هسته مرکزی بوم‌شناختی یک چشم‌انداز را رقم می‌زنند و علاوه بر جنبه‌های زیبایی‌شناسی، منفک‌کننده کاربری‌های مختلف و از بین برنده سیمای نامطلوب عوامل مصنوع هستند. در شرایطی که ساختمان‌های بلندمرتبه و توده‌های فشرده بناهای سیمانی و فولادی نمای این پهنه سبز ارزشمند را از بین ببرند، لذا امکان خلق و تأکید بر توجه و نگاه به عناصر طبیعی که در به نظم کشیدن سیمای محیط تأثیر روان شناختی دارد، از بین خواهد رفت.

راهکار جلوگیری از زوال باغ گیاه‌شناسی
پژوهشگران پیشنهاد داده‌اند برای جلوگیری از زوال تدریجی باغ ملی گیاه‌شناسی ایران طی سالیان آتی، حفظ حریم و رعایت ضوابط استقرار واحدهای گروه خدماتی در اطراف باغ ملی گیاه‌شناسی، توقف ساخت‌وساز و ابطال پروانه‌های صادره با رعایت حقوق و جلوگیری از تضرر مالکان، آموزش، آگاهی‌رسانی و تبیین جایگاه باغ گیاه‌شناسی به عنوان یک سرمایه و گنجینه ملی برای عموم مردم ایران اسلامی‌، ثبت باغ ملی گیاه‌شناسی به عنوان میراث جهانی یونسکو، تصویب و ضوابط حریم برای دیگر باغ‌های گیاه‌شناسی کشور انجام شود .
اما در حال حاضر به جز جبهه ساخت‌وساز ارتش، از سه جبهه دیگر این باغ مورد هجوم است. از جمله ساخت‌وسازهای تربیت مدرس، این ملک در سه بخش و مساحت ۴۲ هزار متر قطعه جنوبی و ۵۴ هزار متر قطعه غربی مجاور مسیل کن و قطعه سوم که جدیدا الحاق شده در مجموع ۱۳۳ هزار و ۶۰۳ متر است .
در خواست ۲۵۵ درصد تراکم در کل اراضی و ۴۸ درصد خدماتی و درمجموع بیش از ۳ هزار و ۲۴۰ واحد مسکونی برای اساتید و کارکنان دانشگاه و جمعیت‌پذیری ۸ هزار و ۸۰۲ نفر در طرح دیده شده، در حالی که قطعه غربی در پهنه G۳۱۲ است.